Trong nhiều năm qua, hình thức thuế khoán đối với hộ kinh doanh cá thể đã là phương pháp quản lý thuế phổ biến tại Việt Nam. Tuy nhiên, với mục tiêu hiện đại hóa hệ thống thuế, tăng tính minh bạch và bình đẳng trong nghĩa vụ thuế, chính sách thuế mới đang tiến tới xóa bỏ hoàn toàn hình thức thuế khoán, thay thế bằng phương pháp kê khai và áp dụng hóa đơn điện tử.
Việc thay đổi này không chỉ phản ánh xu thế số hóa trong quản lý nhà nước, mà còn đặt ra yêu cầu thích ứng nhanh chóng đối với hàng triệu hộ kinh doanh trên cả nước.
1. Thuế khoán – Hình thức quản lý thuế truyền thống đang dần lạc hậu
Thuế khoán là phương pháp mà cơ quan thuế ấn định mức thuế phải nộp dựa trên doanh thu ước tính của hộ kinh doanh, không yêu cầu kê khai chi tiết hoặc sử dụng hóa đơn.
Hình thức này có ưu điểm là đơn giản, dễ áp dụng, phù hợp với điều kiện quản lý trước đây. Tuy nhiên, qua thời gian, mô hình thuế khoán bộc lộ nhiều bất cập:
- Không phản ánh đúng thực tế kinh doanh: Các hộ có doanh thu cao có thể kê khai thấp để né thuế, trong khi nhiều hộ nhỏ lại chịu mức khoán không hợp lý.
- Thiếu minh bạch: Việc xác định doanh thu khoán mang tính chất chủ quan, dễ phát sinh tiêu cực.
- Khó khăn trong quản lý hiện đại: Không thể kết nối dữ liệu hoặc kiểm soát dòng tiền hiệu quả trong nền kinh tế số.
2. Dự thảo chính sách mới: Xóa bỏ thuế khoán chậm nhất vào năm 2026
Theo Nghị quyết 68-NQ/TW ngày 04/5/2025 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về cải cách chính sách tài chính – ngân sách, một trong những nội dung đáng chú ý là:
“Xóa bỏ hình thức thuế khoán đối với hộ kinh doanh, chậm nhất trong năm 2026.”
Đây được xem là một bước ngoặt lớn trong quản lý thuế, mở đường cho:
- Việc áp dụng thống nhất hình thức kê khai thuế theo doanh thu thực tế;
- Bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử;
- Tăng cường kết nối dữ liệu giữa cơ quan thuế, ngân hàng, sàn thương mại điện tử để kiểm soát dòng tiền và nghĩa vụ thuế.
3. Các hộ kinh doanh phải sử dụng hóa đơn điện tử từ ngày 1/6/2025
Theo lộ trình của Nghị định 70/2025/NĐ-CP, từ ngày 01/6/2025, hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên sẽ phải:
- Chuyển sang hình thức kê khai thuế định kỳ;
- Sử dụng hóa đơn điện tử có mã của cơ quan thuế;
- Áp dụng máy tính tiền có kết nối dữ liệu trực tiếp với hệ thống quản lý thuế.
Đối với nhóm hộ kinh doanh siêu nhỏ (doanh thu dưới 100 triệu đồng/năm), vẫn được miễn thuế như quy định hiện hành. Tuy nhiên, nhóm này cũng sẽ được khuyến khích từng bước tiếp cận với hình thức hóa đơn số và các công cụ quản lý hiện đại.
4. Hộ kinh doanh cần làm gì để thích ứng với chính sách mới?
a. Xây dựng hệ thống quản lý sổ sách, kế toán
Đối với các hộ chuyển sang phương pháp kê khai thuế, việc lập sổ sách kế toán trở thành yêu cầu bắt buộc. Hộ kinh doanh có thể:
- Tự xây dựng sổ sách theo mẫu cơ bản do Bộ Tài chính ban hành;
- Hoặc thuê dịch vụ kế toán bên ngoài với chi phí hợp lý.
b. Sử dụng hóa đơn điện tử
Hiện nay có nhiều nhà cung cấp hóa đơn điện tử được Tổng cục Thuế chấp thuận, hộ kinh doanh có thể lựa chọn phần mềm phù hợp theo nhu cầu. Một số nhà cung cấp còn tích hợp sẵn chức năng kê khai, giúp hộ kinh doanh giảm thời gian xử lý chứng từ.
c. Khai báo thuế theo định kỳ
Tùy theo quy mô doanh thu, hộ kinh doanh sẽ khai thuế theo tháng hoặc theo quý, nộp hồ sơ qua cổng thông tin điện tử của Tổng cục Thuế hoặc qua phần mềm chuyên dụng.
5. Nhà nước hỗ trợ hộ kinh doanh trong giai đoạn chuyển đổi
Để giúp hộ kinh doanh chuyển đổi thuận lợi, cơ quan thuế sẽ triển khai các chương trình hỗ trợ đồng bộ, bao gồm:
- Miễn phí phần mềm kế toán, hóa đơn điện tử cơ bản;
- Tổ chức đào tạo sử dụng hóa đơn điện tử và kê khai thuế trực tuyến;
- Tư vấn pháp lý, kế toán, chuyển đổi mô hình hộ kinh doanh lên doanh nghiệp;
- Xây dựng chính sách ưu đãi tạm thời về thuế, phí cho các hộ đang trong giai đoạn chuyển đổi.
6. Tác động của việc bỏ thuế khoán: Cơ hội và thách thức
Cơ hội:
- Nâng cao tính minh bạch, công bằng trong nộp thuế;
- Giúp cơ quan thuế kiểm soát chính xác doanh thu và nghĩa vụ thuế;
- Khuyến khích hộ kinh doanh phát triển quy mô, chuyển đổi lên doanh nghiệp chính quy.
Thách thức:
- Một bộ phận hộ kinh doanh chưa sẵn sàng về mặt công nghệ và nhận thức;
- Phát sinh chi phí quản lý, kế toán;
- Cần thời gian để làm quen với quy trình kê khai, báo cáo thuế định kỳ.
Xóa bỏ thuế khoán là xu hướng tất yếu trong tiến trình hiện đại hóa hệ thống thuế tại Việt Nam. Mặc dù quá trình chuyển đổi sẽ có nhiều thách thức, nhưng với chính sách hỗ trợ từ Nhà nước và sự chủ động của các hộ kinh doanh, đây chính là cơ hội để nâng cao tính chuyên nghiệp, minh bạch hóa hoạt động kinh doanh và mở rộng thị trường trong tương lai.