Trong quá trình giải quyết các tranh chấp, hòa giải dân sự là một bước quan trọng nhằm giúp các bên đạt được thỏa thuận, giảm tải cho hệ thống tòa án và tiết kiệm thời gian, chi phí cho đương sự. Tuy nhiên, nhiều người vẫn còn thắc mắc rằng: Có bắt buộc hòa giải dân sự tại tòa án không? Nếu không hòa giải được thì nên làm gì? Bài viết dưới đây sẽ giải đáp chi tiết những vấn đề này dưới góc độ pháp luật Việt Nam hiện hành.
Hòa giải dân sự là gì?
Hòa giải dân sự là một thủ tục trong quá trình tố tụng dân sự, nhằm tạo điều kiện để các bên tranh chấp tự thỏa thuận và thống nhất giải quyết vụ việc một cách êm thấm, không cần đến phán quyết của tòa án. Hòa giải có thể diễn ra tại cộng đồng (như ở thôn, xã) hoặc tại tòa án theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự.
Có bắt buộc hòa giải dân sự tại tòa án không?
Câu trả lời là: Không phải tất cả các vụ án dân sự đều bắt buộc phải hòa giải tại tòa án. Tuy nhiên, phần lớn các vụ án dân sự đều cần thực hiện thủ tục hòa giải trước khi xét xử.
1. Các trường hợp bắt buộc hòa giải
Theo Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, tòa án phải tiến hành hòa giải đối với hầu hết các vụ án dân sự, trừ những trường hợp pháp luật quy định không được hoặc không cần hòa giải. Đây là thủ tục bắt buộc trước khi tòa án đưa vụ án ra xét xử sơ thẩm. Nếu chưa hòa giải mà đã mở phiên tòa xét xử, thì có thể bị coi là vi phạm tố tụng.
2. Các trường hợp không tiến hành hòa giải
Không phải vụ án nào cũng bắt buộc hòa giải. Theo quy định Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, các trường hợp sau không tiến hành hòa giải:
- Vụ án yêu cầu tuyên bố văn bản công chứng vô hiệu.
- Một trong các đương sự không có năng lực hành vi tố tụng dân sự đầy đủ.
- Một trong các đương sự được triệu tập hợp lệ lần thứ hai vẫn vắng mặt.
- Một bên là cơ quan, tổ chức khởi kiện nhằm bảo vệ lợi ích công cộng, lợi ích của Nhà nước hoặc tập thể.
- Các vụ việc ly hôn mà một bên bị bạo lực gia đình hoặc có dấu hiệu không đảm bảo quyền tự do, dân chủ.
Như vậy, pháp luật Việt Nam có quy định cụ thể về các trường hợp không hòa giải được, và trong những trường hợp này, tòa án sẽ trực tiếp đưa vụ việc ra xét xử mà không qua thủ tục hòa giải.
Hòa giải tại tòa án diễn ra như thế nào?
- Khi nhận được đơn khởi kiện hợp lệ và tiến hành thủ tục thụ lý vụ án, tòa án sẽ tổ chức phiên họp hòa giải giữa các bên. Phiên hòa giải có sự chủ trì của thẩm phán được phân công giải quyết vụ án. Các bên có quyền trình bày, thương lượng và thỏa thuận về cách giải quyết vụ việc.
- Nếu các bên đạt được thỏa thuận, thẩm phán sẽ lập biên bản hòa giải thành, và nếu không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội thì tòa án ra quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự.
- Ngược lại, nếu hòa giải không thành, tòa án sẽ tiếp tục thủ tục chuẩn bị xét xử và đưa vụ án ra xét xử theo quy định.
Nên làm gì khi không thể hòa giải thành?
Khi hòa giải tại tòa án không thành, bạn cần chuẩn bị kỹ các bước tiếp theo để bảo vệ quyền lợi của mình trước phiên tòa:
1. Chuẩn bị hồ sơ, chứng cứ đầy đủ
Đây là yếu tố then chốt quyết định đến việc thắng hay thua trong vụ án. Hãy chuẩn bị:
- Hợp đồng, biên nhận, giấy tờ liên quan.
- Nhân chứng, vật chứng, hình ảnh, video (nếu có).
- Văn bản xác nhận của cơ quan chức năng.
2. Nhờ luật sư tư vấn pháp lý
Nếu bạn không rành về pháp luật, việc tư vấn luật sư sẽ giúp bạn tránh được sai sót khi trình bày, viết đơn, và tranh tụng tại tòa. Luật sư cũng giúp bạn nhận định điểm mạnh – yếu của vụ việc, từ đó đưa ra chiến lược phù hợp.
3. Thái độ hợp tác với tòa án
Tham gia đầy đủ các buổi làm việc theo giấy triệu tập, trình bày trung thực, rõ ràng và tôn trọng pháp luật là điều cần thiết trong suốt quá trình giải quyết vụ án.
Lợi ích của hòa giải thành tại tòa án
Hòa giải thành là một giải pháp khuyến khích trong quá trình tố tụng, bởi nó mang lại nhiều lợi ích thiết thực:
- Tiết kiệm thời gian: Không cần chờ đợi quá trình xét xử kéo dài.
- Giảm chi phí: Tiết kiệm án phí, chi phí đi lại, thuê luật sư.
- Duy trì mối quan hệ: Đặc biệt phù hợp với tranh chấp gia đình, hàng xóm, hợp tác kinh doanh.
- Hiệu lực thi hành như bản án: Quyết định công nhận hòa giải thành có hiệu lực như bản án sơ thẩm.
Tóm lại, hòa giải dân sự tại tòa án không bắt buộc trong mọi trường hợp, nhưng là bước bắt buộc đối với phần lớn các vụ án dân sự. Khi hòa giải không thành, đương sự cần chuẩn bị kỹ lưỡng cả về pháp lý và tâm thế để tham gia xét xử. Đồng thời, hãy cân nhắc sử dụng sự hỗ trợ từ luật sư để bảo vệ tốt nhất quyền lợi hợp pháp của mình.
Xem thêm: